Agnieszka Jaworska: Przyczyny i konsekwencje bezrobocia w Polsce
Polityka społeczna - przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej.
Wśród wielu celów polityki społecznej można wyróżnić:
" bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)
" inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia
" ład społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi.
" życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych.
Jednym z elementów życia społecznego, którym zajmuje się polityka społeczna jest problem bezrobocia.
1. Pojęcie bezrobocia
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję pracy honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to taka, która w tygodniu, w którym były wykonywane badania, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę.
Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia wtedy, gdy na określonym obszarze geograficznym liczba osób zdolnych do pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności dzięki, którym można objąć i utrzymać określone stanowisko.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodarczej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia - jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędu Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji rynku pracy jest osoba, która:
" ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia),
" nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
" aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP,
" jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).
Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia. Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące, osoby poszukujące pracy, bezrobotni, niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.
2. Przyczyny bezrobocia
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:
" Osoby, które zakończyły pracę w jednym miejscu i szukają nowej w innym. Mamy wtedy do czynienia z bezrobocie frakcyjnym
" Osoby poprzednio pracujące tracą pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne).
" Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową. Osoby muszą przechodzić szkolenia i kursy , które pomogą im w znalezieniu pracy.
" Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy. Ze względu na niewielką mobilność ludności oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.
" Likwidacja niektórych gałęzi przemysłu, np. górnictwa,
" Zmniejszenie popytu na niektóre dobra i usługi,
" Ograniczenie produkcji,
" Zmiany w technologii.
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.
3. Typy bezrobocia
W zależności od przyczyn bezrobocia rozróżniamy różne jego rodzaje:
" Bezrobocie frykcyjne - nazywane również przejściowym występuje w gospodarce bez względu na panujące warunki do jej rozwoju. Wiąże się je powszechnie z naturalną dynamiką rynku pracy w gospodarce rynkowej.
" Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - zwane również bezrobociem cyklicznym. Związane jest z okresowym osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej.
" Bezrobocie strukturalne - wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne.
" Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny.
" Bezrobocie sezonowe - występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.
Występuje również podział na:
" bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.
" bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.
" bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.
" bezrobocie ukryte - to pewna nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).
" bezrobocie rejestrowane - to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.
4. Skutki bezrobocia
Skutki masowego bezrobocia w danym kraju są dotkliwe nie tylko dla samych bezrobotnych i ich rodzin, ale również całego społeczeństwa. Następstwa bezrobocia można odnieść tak do całego społeczeństwa jak też do jednostki i rozpatrywać równolegle w kilka aspektach: ekonomicznym, społecznym i psychologicznym.
Skutki ekonomiczne to przede wszystkim pogorszenie się sytuacji finansowej ludzi, którzy wcześniej pozostawali w stosunku pracy. Negatywne konsekwencje bezrobocia odczuwane są też przez całe społeczeństwo, ponieważ osoby nie pracujące nie przyczyniają się do tworzenia dochodu narodowego. Utrzymywane są bądź przez rodziny, bądź z zasiłku dla bezrobotnych lub pomocy społecznej. Stanowi to poważne obciążenie budżetów państw oraz samorządów lokalnych i często wymaga wzrostu podatków.
Zwiększają się również wydatki na funkcjonowanie instytucji pomocy społecznej, policji, służby zdrowia i szkolnictwa. Bezrobocie w kraju może być przyczyną nasilania się społecznych patologii. Zwraca się uwagę, że bezrobocie wywołuje rozwody, zwiększa liczbę przestępczości. Utrata pracy przez jednostkę społeczną może prowadzi do pogorszenia standardu życia, a nawet ubóstwa, problemów z zagospodarowaniem czasu wolnego, izolacji społecznej, poczucia obniżenia statusu, ograniczenia lub zaniechania uczestnictwa w życiu politycznym, kulturalnym i w życiu społeczności lokalnej. Towarzyszy temu dyskomfort psychiczny, polegający często na poczuciu bezsilności, a czasami nawet beznadziejności.
Duży wpływ na znalezienie i utrzymanie należytego miejsca pracy ma wykształcenie. Brak należytego wykształcenia wywiera negatywny wpływ nie tylko na szanse zatrudnieniowe młodego pokolenia. Można postawić tezę, że im wyższe wykształcenie tym mniejsze ryzyko utraty pracy. Trzeba jednak pamiętać, że po pierwsze nie każde wykształcenie jest gwarancją sukcesu zawodowego, po drugie zaś wymogiem współczesności jest stałe podnoszenie kwalifikacji. Bezrobotni z wyższym wykształceniem stanowią zdecydowaną mniejszość wśród ogólnej liczby bezrobotnych.
Najbardziej różnicowało jednak bezrobotnych miejsce zamieszkania. Według badań GUS najwyższa stopa bezrobocia występuje w małych miastach.
5. Środki finansowe na zwalczanie bezrobocia
Powiatowe i Miejskie Urzędy Pracy w Polsce realizują aktywne formy pracy poprzez wyspecjalizowane narzędzia w postaci:
" prac interwencyjnych
" robót publicznych
" aktywizacji zawodowej absolwentów i szkoleń
" pożyczek
Bibliografia
1. Auleytner Julian: Polska polityka społeczna. Ciągłość i zmiany. Warszawa : WSP TWP, 2004.
2. Dane za stroną internetową: http://pl.wikipedia.org
3. Dane za stroną internetową: http://www.bezrobocie.org.pl
4. Dane za stroną internetową: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus
