Ewelina Owsiak: Polityka przeciwdziałania bezdomności
Bezdomność- to w ujęciu socjologicznym problem, charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania- brakiem domu.
Zjawisko bezdomności występowało w Polsce zawsze, jednak w chwili obecnej przybrało formę masową. Szacuje się że w chwili obecnej prawie pół miliona osób w naszym kraju pozostaje bez dachu nad głową. Zapobieganie bezdomności i jej skutkom jest obowiązkiem nie tylko wyspecjalizowanych instytucji ale tez wszystkich obywateli.
Bezdomność to jeden z najtrudniejszych do rozwiązania problemów polityki społecznej. Polityka społeczna jest to przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokojenia potrzeb i rozwiązania problemów społecznych. Bezdomność jest jednym z problemów polityki społecznej a co za tym idzie także pomocy społecznej która jest instytucją polityki społecznej mającą na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężeniu tymczasowych trudności. W ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia się pomoc w instytucjach opiekuńczych typu: domy pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, ośrodki pobytu dziennego itp. Oraz pomoc materialną i rzeczową świadczoną przez gminne, gminno-miejskie, miejskie ośrodki pomocy społecznej (MOPS).
Działalność placówek socjalnych i czynności podejmowane w ramach obowiązków służbowych przez pracowników w nich zatrudnionych ukierunkowane są również na świadczenie pomocy bezdomnym. Cały sztab wykwalifikowanych ludzi służy pomocą bezpośrednią w przypadku zaistnienia problemu jak również prowadzi działania profilaktyczne, których celem jest zapobieganie bezdomności i eliminowanie przyczyn jego powstania.
W Polsce pomocy osobom bezdomnym udzielają instytucje administracji rządowej i samorządowej, instytucje publiczne oraz organizacje pozarządowe.
Do pomocy społecznej instytucjonalnej zobligowane są:
- Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej
- wojewódzkie zespoły polityki społecznej
- administracja samorządowa
- służba zdrowia
-policja ( agendy opiekuńcze i prewencyjne)
Do grupy organizacji pozarządowych świadczących pomoc bezdomnym należą następujące placówki:
1. wyznaniowe:
- Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta - jest to organizacja pożytku publicznego, utworzona w 1981 roku we Wrocławiu, gdzie powstała pierwsza placówka. Organizacja ta zajmuje się pomocą osobom ubogim i bezdomnym.
- Wspólnota Katolicka "Chleb Życia"- wspólnota powstała we Francji w 1976 roku. Założyli ją małżonkowie Pascal i Marie-Annick Pingault. W Polsce istnieje od końca lat 80. XX wieku. Wspólnotę stanowią osoby konserwatywne, kobiety i mężczyźni świeccy. W Polsce nastawiona jest ona przede wszystkim na pomoc najbardziej potrzebującym- bezdomnym.
- Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia- Matka Teresa Ewa z książąt Sułkowskich Potocka 1 listopada 1862 roku założyła w Warszawie pierwszy Dom Miłosierdzia. Dzień ten przyjmuje się jako datę powstania Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Polsce. Działalnością apostolską zgromadzenia zostały objęte osoby potrzebujące moralnej odnowy.
- Zgromadzenie Sióstr Misjonarek Miłosierdzia- to zgromadzenie również niesie pomoc najbardziej potrzebującym, zajmuje się katechizacją oraz świadczy swoim życiem o miłości Boga.
2. świeckie:
- Młodzieżowy Ruch Na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii "Monar"- zintegrowany system przeciwdziałania narkomanii, bezdomności i zagrożeniom społecznym oraz niesienia szeroko rozumianej pomocy osobom pozostającym w trudnej sytuacji życiowej- samotnym, chorym na AIDS, skrzywdzonym przez los. Monar to apolityczna organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, zarejestrowane w 1981 roku i działające na terenie całej Polski. Monar jest jedną z największych tego rodzaju organizacji na świecie. Udziela pomocy rocznie ponad 20 tysiącom osób w 135 placówkach różnego typu.
- Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym- Pogotowie Interwencji Społecznej- udziela pomocy socjalnej, medycznej, prawnej, prowadzi magazyny odzieży, oferuje pomoc pozastacjonarną osobom pozostającym w sytuacji kryzysu.
- Fundacja SOS- misją Fundacji SOS jest niesienie pomocy ludziom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, rodzinom wielodzietnym, niepełnym, osobom niepełnosprawnym, samotnym, chorym, dzieciom z najuboższych rodzin. Misja ta jest realizowana poprzez wspieranie lokalnych, pozarządowych organizacji i inicjatyw obywatelskich zajmujących się pomocą społeczną.
Fakt, że zjawisko bezdomności jest i zawsze będzie elementem życia społecznego zostało uwzględnione w założeniach polityki społecznej kraju. Przede wszystkim zaś polityki społecznej prowadzonej przez gminy, które są podstawowym podmiotem świadczącym pomoc w sytuacji bezdomności. Jest to pomoc zorganizowana i kompetentna. Powołane zostały do tego celu specjalne placówki, które świadczą pomoc, opiekę, a jednocześnie stwarzają szansę na zmianę sytuacji życiowej osób bezdomnych, a w efekcie ich powrót do życia społecznego. Wobec zróżnicowania środowiska bezdomnych pod względem wykształcenia, przyczyny zaistnienia zjawiska, i samego podejścia bezdomnych do ich własnej sytuacji konieczna jest działalność, która nie będzie ujednolicona. Problem bezdomności nie może być traktowany jako jednorodny. Wymaga się od pracowników socjalnych działania elastycznego, opartego na umiejętnym przewidywaniu i ocenianiu sytuacji. Wobec powyższych przesłanek istotną funkcje pełni tutaj powołanie do życia sieci placówek pomocy społecznej, których celem jest świadczenie pomocy doraźnej.
Do grupy placówek świadczących pomoc doraźną zalicza się:
- noclegownie
- jadłodajnie
- punkty pomocy sanitarnej i medycznej
- schroniska czasowego lub stałego pobytu
Wszyscy bezdomni bez względu na kategorię swojej bezdomności mogą w punktach tych zaspokoić swoje podstawowe potrzeby życiowe. Wspomniane placówki udzielają pomocy w formie wydawania posiłków, odzieży, środków higieny osobistej oraz leków. Zadaniem wyżej wymienionych ośrodków jest także prowadzenie działalności doradczej. Bezdomny powinien mieć bowiem szansę podjęcia kroków zmierzających do zmiany jego sytuacji życiowej. Tutaj ujawnia się ważność posiadania przez pracowników socjalnych odpowiedniego wykształcenia. Muszą to być bowiem ludzie, którzy potrafią doradzić i jednocześnie profesjonalnie podjąć próbę pomocy wyjścia z problemów osób bezdomnych.
Pomoc niesiona ludziom bezdomnym uzależniona jest głównie od posiadanych przez gminę środków finansowych. Wysokość świadczeń uwarunkowana jest bowiem wielkością funduszy, które gmina jest w stanie przeznaczyć na cele socjalne.
Wysokość zasiłku, rodzaj, czas wypłacania, dodatkowa pomoc uzależnione są także od danych zawartych w wywiadzie środowiskowym. Przeprowadzenie takiego wywiadu jest procedurą rutynową. Ogólnym celem udzielenia pomocy ludziom bezdomnym jest umożliwienie im bytowania w warunkach nie uwłaczającym godności ludzkiej. Założeniem udzielenia pomocy jest doprowadzenie do sytuacji usamodzielnienia się bezdomnego i o ile jest to możliwe jego integracji ze środowiskiem. Niezwykle ważnym elementem pomocy udzielanej bezdomnemu jest sposób w jaki pracownik socjalny będzie traktował bezdomnego. Ma to być bowiem podejście, które nie pociągnie za sobą uzależnienia go od pomocy społecznej. Sytuacje ubezwłasnowolnienia bezdomnego od świadczeń socjalnych doprowadzają bowiem do zupełnego zniechęcenia bezdomnego i braku inicjatywy w kierunku podejmowania działań zmierzających ku poprawie jego losu.
Z punktu widzenia formy pomocy społecznej niesionej ludziom bezdomnym przy uwzględnieniu rodzaju bezdomności w województwach zorganizowano trzy typy schronisk.
1. Noclegownie
Świadczą one pomoc doraźną w postaci zapewnienia miejsc noclegu tym bezdomnym, którzy nie oczekują ukierunkowania na nich żadnych innych działań socjalnych. Do tej grupy bezdomnych można zaliczyć osoby, które swoja bezdomność traktują jako styl życia. Usługi noclegowni są w zasadzie bezpłatne. Nie pobiera się bowiem opłat za nocleg od osób nie posiadających zatrudnienia i osób o bardzo niskim wynagrodzeniu.
Możliwa jest również niewielka odpłatność kształtująca się na poziomie kosztów wyżywienia. Niekiedy bowiem noclegownie oprócz noclegu oferują również posiłki.
2. Schroniska i domy noclegowe
Do tych placówek trafiają osoby, które otrzymały skierowanie od dyrektora MOPS. Skierowanie takie wystawiane jest zwykle na wniosek komisji kwalifikacyjnej. Trafić tam mogą również osoby, które przebywają na terenie miasta w poszukiwaniu pracy i nie mają możliwości zamieszkania w hotelu bądź na prywatnej kwaterze. Domy noclegowe oferują pomoc polegająca na udostępnieniu miejsca do spania, podaniu gorącego posiłku, udostępnieniu środków czystości, umożliwieniu prania oraz wzięcia kąpieli. Domy noclegowe dysponują ponadto możliwościami podjęcia leczenia odwykowego. Zatrudniają one również specjalistów, którzy udzielają mieszkańcom domu porad z zakresu prawa i psychologii. Pensjonariuszom domów noclegowych udzielana jest w razie potrzeby pomoc medyczna. Organizowane są również zajęcia terapeutyczne dla osób uzależnionych i cierpiących na zaburzenia natury psychosomatycznej.
3. Hotele pomocy społecznej
Są one przeznaczone dla osób trwale związanych z miejscowością w której takowy hotel funkcjonuje. Związanie to wynika z racji zameldowania stałego w danej miejscowości lub też wykonywania pracy w tej miejscowości. Hotele te są również przeznaczone dla osób pragnących się usamodzielnić. Hotel stwarza mieszkającym w nim ludziom warunki do wykonywania normalnych codziennych czynności. W placówce udzielane są porady prawne. Prowadzone są zajęcia psychologiczne. Pracownicy ośrodka pomagają bezdomnym pensjonariuszom w uzyskaniu świadczeń ZUS, jeżeli istnieją przesłanki do ich otrzymania. Na miejscu udzielana jest tez potrzebującym pomoc medyczna i kompletowane są niezbędne dokumenty w celu umieszczenia osób starszych i schorowanych w domach opieki społecznej. Przeprowadzane są też pogadanki i sesje terapeutyczne mające na celu mobilizowanie osób bezrobotnych do poszukiwania pracy i uczenie ich efektywnego ich poszukiwania.
Oprócz trzech rodzajów wymienionych wyżej jako zasadnicze placówek prowadzone są schroniska różnej kategorii. Należą do nich miedzy innymi:
- domy aktywizacji życiowej, które przeznaczone są dla osób bezdomnych z konieczności, które jednak wykazują chęć do pracy.
- schroniska przejściowe, przeznaczone dla ludzi oczekujących na miejsce w domach pomocy społecznej
- domy samotnej matki, przeznaczone dla kobiet odrzuconych przez rodzinę, spodziewających się dziecka bądź posiadających dziecko
Działalność organizacji pozarządowych uzupełnia w sposób znaczący działania ośrodków pomocy społecznej i wspiera te działania. Istotną sprawą jest tutaj fakt udzielenia tej pomocy każdemu potrzebującemu bez względu na jego dochody i sytuacje rodzinna czy miejsce zameldowania. Jak wiemy Ustawa o pomocy społecznej reguluje te czynniki i jednocześnie ogranicza możliwość udzielenia pomocy społecznej. Zdeterminowane ustawą ośrodki pomocy społeczne mogą udzielać pomocy osobom bezdomnym tylko w sytuacji, kiedy nie mają one żadnego źródła utrzymania lub gdy ich dochody brutto nie przekraczają najniższej emerytury.
Na zakończenie chciałabym z przykrością dodać że niestety jesteśmy przesiąknięci niechęcią i obrzydzeniem do ludzi błąkających się po ulicach miast w brudnej, cuchnącej odzieży. Nikt praktycznie nie wnika w przyczyny, które doprowadziły ich do takiego poziomu życia. Bezdomność może mieć podłoże natury psychicznej bądź kreują ją wypadki losowe. Przede wszystkim trzeba pozbyć się tej niechęci i przestać traktować bezdomnych jako jednostki bezwartościowe. Wyzbycie się negatywnego podejścia do ludzi bezdomnych pozwoli zrozumieć problem i dotrzeć do jego meritum. Jest to niezbędne do walki z bezdomnością, ponieważ jak już wcześniej wspomniałam do zwalczania bezdomności zobowiązane są nie tylko wyspecjalizowane instytucje ale tez wszyscy obywatele.
BIBLIOGRAFIA:
1. Plich T., Lepaczyk I.: Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Wydaw. "Żak", Warszawa 1995
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomoc_społeczna
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_społeczna
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezdomność
5. http://www.resmedica.pl/almanach0009.html
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Monar
7. http://www.wola.waw.pl/dzielnica/ps/jednostki/3/2.pdf
8. http://www.linia.com.pl/public/article.php?13-8695-0
